Ο πολυκάναλος (surround) ήχος κάνοντας χρήση διάφορων τεχνικών, εμπλουτίζει την ηχητική εμπειρία του ακροατή, χρησιμοποιώντας επιπλέον ηχεία εμπρός και πίσω από τη θέση ακρόασης. Έχοντας ιδιαίτερη σημασία στον κινηματογράφο (αλλά και στα Home Cinema), με τον πολυκάναλο/περιφερειακό ήχο surround, επιτυγχάνεται η αίσθηση του τρισδιάστατου ήχου που περιτριγυρίζει τον θεατή. Σε αυτό το άρθρο εξετάζουμε τα πιο διαδεδομένα format ήχου surround, ρίχνοντας και μια ματιά στην ιστορία του πολυκαναλικού ήχου.

Ήχος surround 5.1

Το πρότυπο 5.1 είναι η κοινή ονομασία των συστημάτων περιβαλλοντικού ήχου (surround sound) έξι καναλιών. Χρησιμοποιούνται πέντε κανάλια πλήρους εύρους ζώνης (τυπικά 20Hz-22kHz) και ένα κανάλι για τις χαμηλές συχνότητας (sub). Το σύστημα 5.1 θεωρείται το "πρότυπο" ή "παραδοσιακός" περιβαλλοντολογικός ήχος, αφού είναι η μορφή πολυκάναλου ήχου που χρησιμοποιείται συχνότερα στους κινηματογράφους και στα οικιακά συστήματα Home Theater. Τα ψηφιακά συστήματα ήχου Dolby Digital, Dolby Pro Logic II, DTS, και SDDS είναι δημοφιλή συστήματα διαμόρφωσης ήχου 5.1.

Όλα τα συστήματα ήχου 5.1 χρησιμοποιούν τα ίδια κανάλια και διαμορφώσεις ήχου που είναι: εμπρός αριστερά, εμπρός δεξιά, κέντρο, μπάσα (sub-woofer) και δύο κανάλια surround. Το κανάλι διαλόγων είναι στο κεντρικό ηχείο σε γωνία 0 μοιρών από τον ακροατή, το δεξί και αριστερό ηχείο τοποθετείται στις ± 30 μοίρες από τον ακροατή ενώ τα ηχεία surround τοποθετούνται στις ± 110 μοίρες από τον ακροατή.

Ήχος surround 7.1

Το σύστημα 7.1 είναι η ονομασία περιβαλλοντικού ήχου οκτώ καναλιών (surround sound). Προσθέτει δύο επιπλέον κανάλια ήχου (δύο πίσω ηχεία) στα έξι κανάλια του συστήματος 5.1. Τα κανάλια στο σύστημα 7.1 είναι: δεξιά εμπρός, αριστερά εμπρός, κέντρο, μπάσα, δεξιά, αριστερά, πίσω δεξιά, και πίσω αριστερά ηχεία δηλαδή σύνολο οκτώ διαφορετικά ηχεία. Με αυτή την διαμόρφωση καλύπτεται σχεδόν κάθε γωνία ήχου σε ένα χώρο. Το κανάλι διαλόγων είναι στο κεντρικό ηχείο σε γωνία 0 μοιρών από τον ακροατή το δεξί και αριστερό ηχείο τοποθετείται στις ± 30 με 22 μοίρες από τον ακροατή, τα πλάγια ηχεία surround τοποθετούνται στις ± 90 με 110 μοίρες από τον ακροατή, ενώ τα πίσω ηχεία surround τοποθετούνται στις ± 135 με 150 μοίρες από τον ακροατή.

Το πρότυπο του οικιακού βίντεο Blu-ray Disc μπορεί να χειριστεί μέχρι και 8 κανάλια ήχου μορφοποίησης DTS-HD ή Dolby TrueHD χωρίς απώλειες, ή ήχο LPCM χωρίς συμπίεση σε μορφή 96 kHz/24-bit. Η πρώτη ταινία που παρουσιάστηκε στον κινηματογράφο σε ήχο 7.1 ήταν το Toy Story της Pixar, και ακολούθησε το Step Up 3D, ενώ κάποιες ταινίες έγιναν εκ των υστέρων 7.1 για εγγραφή σε Blu-ray (για home cinema).

Ιστορία του περιβαλλοντικού ήχου

Η πρώτη προσπάθεια δημιουργίας περιβαλλοντιικού ήχου έγινε το 1940 στον κινηματογράφο για την ταινία Fantasia από τα στούντιο Disney. Ο Walt Disney εμπνευσμένος από το κλασσικό κομμάτι «το πέταγμα της μέλισσας» του Rimsky Korsakov θέλησε να δημιουργήσει ένα ηχητικό εφέ όπου θα δινόταν η εντύπωση πως μια μέλισσα πετάει σε όλη την κινηματογραφική αίθουσα. Το πείραμα όμως δεν πέτυχε και τελικά αυτό το κομμάτι ήχου αφαιρέθηκε από την ταινία, αλλά αυτό ήταν αφορμή για περαιτέρω πειράματα πάνω στον περιβαλλοντικό ήχο.

Στην δεκαετία του 1950 αναπτύχτηκε για χρήση στον κινηματογράφο ένα σύστημα ήχου με όνομα Todd-AO που έκανε χρήση 6 καναλιών αναλογικού ήχου με χρήση μαγνητικών ταινιών. Το σύστημα αυτό χρησιμοποιούσε 5 διαφορετικά κανάλια για εμπρός και 1 μόνο κανάλι περιφερικού ήχου (6.0). Στη ίδια δεκαετία, ο γερμανός συνθέτης Karlheinz Stockhausen πειραματίστηκε χρησιμοποιώντας ηλεκτρονικές συνθέσεις, όπως «Gesang der Jünglinge» και «Kontakte», χρησιμοποιώντας βιομηχανικό ηλεκτρονικό εξοπλισμό στο στούντιο Herbert Eimert στην έκθεση Westdeutscher Rundfunk (WDR).

Το 1958 στην παγκόσμια έκθεση Brussels World's Fair παρουσιάστηκε από τον Γιάννη Ξενάκη περιβαλλοντικός ήχος με χρήση 425 μεγαφώνων που μετέδιδαν περιβαλλοντολογικό ήχο σε ολόκληρο τον χώρο του περίπτερου της Philips.

Το σύστημα 5.1 ξεκίνησε την δεκαετία του 1970 όταν το 1976 το Dolby Stereo 70 mm Six Track έθεσε το πρότυπο για έξι κανάλια ήχου.

Το 1967 το ροκ συγκρότημα Pink Floyd πραγματοποίησε για πρώτη φορά μια συναυλία με ήχο surround "Games for May", στο Queen Elizabeth Hall του Λονδίνου με χρήση ειδικά κατασκευασμένων ηχείων "quadraphonic". Η κονσόλα του συστήματος που χρησιμοποιήθηκε βρίσκεται τώρα στη θεατρική συλλογή του Victoria and Albert Museum στο Λονδίνο.

Ο ήχος surround 5.1 πρωτοεμφανίστηκε σαν ψηφιακός το 1987 στο γαλλικό καμπαρέ Moulin Rouge, από τον Γάλλο μηχανικό Dominique Bertrand. Για την υλοποίηση αυτή σχεδιάστηκε το 1985 μια ειδική κονσόλα σε συνεργασία με Solid State Logic και και ειδικά ηχεία σε συνεργασία με την APG. Η κονσόλα περιλάμβανε τα (6) κανάλια ABCDEF που ήταν: A αριστερά, B δεξιά, C κέντρο, D πίσω αριστερά, E πίσω δεξιά, και F μπάσο. Ο Dominique Bertrand παρουσίασε ένα παρόμοιο σύστημα 3.1 για να χρησιμοποιηθεί στην Διεθνή Σύνοδο Κορυφής Francophone που έγινε στο Dakar της Σενεγάλης.

Το καλοκαίρι του 1992 η ταινία Batman Returns ήταν η πρώτη που παρουσιάστηκε στις κινηματογραφικές αίθουσες σε ήχο surround Dolby Digital AC-3 ενώ το 1995 η ταινία Clear and Present Danger ήταν η πρώτη που παρουσιάστηκε με ήχο surround για προβολή στο σπίτι σε Laserdisc.